#Negentiende eeuw

[rcvandenboogaard]

Kronkelweg naar de democratie: de lange negentiende eeuw in Nederland

De voor elke rechtgeaarde democraat uiterst irritante gang van zaken rond het in de afgelopen maanden aangetreden kabinet-Schoof – een onmachtig amalgaam van rechtsextremisten, landbouwlobbyisten, aanhangers van een min of meer wereldvreemde en nogal ziekelijke Constitutie-verbeteraar en levensmoede liberalen – maakt het politieke leven dezer dagen nogal tot een bezoeking. Er schuilt iets…

[twafordizzy]

Peter Delpeut fietste door de VS

bron beeld: vpro.nl Filmmaker Peter Delpeut (1956) trok met zijn vriendin Céline drie maanden lang van de oostkust naar de westkust van de Verenigde Staten. Hij begint zijn reis met een vaag romantisch verlangen naar het oude, langzame reizen. Delpeut is niet de eerste die een onzeker avontuur over de eindeloze Amerikaanse wegen heeft gezocht. Hij spiegelt zich aan voorgangers als Karl Kron en…

[dutchjan]

August 31, 2023

[devosopmaandag]

Doodstijding II

De tweede van de drie doodstijdingen van vorige week werd een feitelijke: J overleed eergisteren. Op de ochtend van die dag had ik nog een bericht gestuurd haar graag een keer op te zoeken. Enkele dagen ervoor stuurde ze mij het bericht dat ze desondanks het vanaf nu nog leuker ging maken, en ons van harte uitnodigde om mee te doen. En nu is ze dood, die elegante vrouw van in de zeventig, vrolijk zwaaiend op haar fiets. Ik herinner me een beige, halflange klokrok, met een witte blouse en ballerina's aan haar voeten. Ik herinner me haar voor de eerste keer met oorhangers te zien. Ik herinner me haar luide, wat diepe lach.

Iedere zondagmorgen lees ik met veel aandacht en een literair oog de overlijdensberichten in de NRC. Dit zijn de citaten die ik in de krant van afgelopen zaterdag vond:

“Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen.” Johannes 1:5

“Freedom is just another word for nothing left to lose.” Jannis Joplin

“En in mijn armen liggen schoven / Van alle rijkdom, die ik brak, / Een schat mijn eigen wenschen te boven / En wie ik liefheb, krijgt een tak.” H.J. Leopold

“De laatste schrede van de rede is in te zien dat er oneindig aantal dingen zijn die haar te boven gaan." Blaise Pascal

“Mon doux, mon tendre, mon merveilleus amour, de l'aube claire jusqu'à la fin du jour. “ Jacques Brell

Be patiënt, calm, compassionate. Know that existence is fleeting. “ Ettore Sotsas

“Hoe vreemd dat het niet vreemder is dan 't is." Martinus Nijhoff

Een tijd geleden vond ik zo een citaat om nooit te vergeten, twee dichtregels uit een gedicht van Christina Rosetti. Rosetti was toch een van schilders van de prerafaelieten? Dat was haar broer. Op zoek naar wie zij was, verloor ik me lang op het internet in haar leven en in afbeeldingen van haar. Zij werd samen met Elizabeth Barret Browning in de negentiende eeuw beschouwd als de twee beste vrouwelijke dichters van het land. Ik vond het gedicht terug waaruit de twee regels zijn genomen. Het begint met “When I am dead, my dearest” en vervolgt met het aanspreken van wie mogelijk om haar treuren. Ze vraagt hun geen rozen op haar graf te planten, noch deze in de schaduw van een cypress te plaatsen. Wees maar het gras.

De familie van de overledene koos voor de laatste twee regels van de eerste strofe. Losgesneden uit het 19e-eeuwse sentiment krijgen ze een kracht die de dood van een geliefde nog meer doet voelen, en de acceptatie ervan. Tegenover het overweldigende en soms chaotische dat een overlijden teweeg brengt, spreken deze twee regels in volle, stille eenvoud, een boodschap voor daarna:

And if thou wilt, remember,

And if thou wilt, forget.

[joostjongepier]

Wat?   Zelfportret (1908), Portret van Émile Bernard (1897), Reizende muzikant in Rouen (1891), Tegenover de Moulin Rouge (1890), Bloedende Christus (1911), De kardinaal (1912) [en ter vergelijking: Portret van Nino de Guevara door El Greco (ca. 1600)], Het Anker (De kluizenaar) (1907), Spaanse boeren (1905), De danseres (1912), Buste van een picador (1910) en Het slachtoffer van het feest (1910) door Ignacio Zuloaga Waar?   Tentoonstelling Mythos Spanien – Ignacio Zuloaga 1870-1945 in Bucerius Kunst Forum, Hamburg

Wanneer?   5 maart 2024

In samenwerking met de Kunsthalle Múnchen ontwikkelde het Bucerius Kunst Forum in Hamburg de tentoonstelling Mythos Spanien, gewijd aan de Spaanse schilder Ignacio Zuloaga (1870-1945).

Zuloaga werd in 1870 geboren in Eibar in Baskenland. In 1889 of 1890 trok hij naar Parijs, het toenmalige wereldcentrum van de kunst. Ook later zou hij nog regelmatig naar de lichtstad terugkeren. De jonge Zoluaga was bevriend met kunstenaars, musici en schrijvers. Zo deelde hij een atelier met Paul Gauguin, was bevriend met Auguste Rodin en ging  samen met Maurice Ravel op reis. Als je de schilderijen uit deze Parijse periode bekijkt, zie je een jongeman die nog op zoek is naar zijn eigen stijl. Zijn werk toont invloeden van naturalisme, impressionisme en symbolisme. Drie schilderijen die naast elkaar aan dezelfde muur hangen, laten de variatie in zijn stijlen zien: een muzikant in Rouen, een portret van collega-kunstschilder Émile Bonard en een dame van lichte zeden in een café. Dit laatste schilderij vind ik zelf heel interessant. Op het eerste oog zien we een keurig geklede dame, zittend  aan een tafeltje bij het raam. Eind negentiende eeuw was het allesbehalve gepast voor een dame om alleen in een café te zitten. Het gaat dan ook hoogstwaarschijnlijk om een prostitué die wacht op een nieuwe klant. De stoel naast haar is uitnodigend leeg. Het raam kijkt uit op de Moulin Rouge, een plaats waar het vermaak op zijn zachtst gezegd enigszins seksueel gekleurd was.

Parijs bracht de kunstenaar niet waar hij naar zocht. Hij wilde Spaans schilderen. Dus keerde hij terug naar zijn vaderland. Spanje was ooit een wereldmacht was geweest, maar was nu zijn laatste koloniën kwijtgeraakt en was op zoek naar een nieuwe identiteit. Zuloaga droeg hieraan bij door typisch Spaanse thema’s te schilderen. Hierbij ging het niet altijd om een weergave van Spanje zoals het daadwerkelijk was. De kunstenaar greep terug op ‘Il siglo de oro���, de gouden eeuw van de Spaanse schilderkunst met schilders als Velazquez en El Greco. Hun invloed is dan ook terug te vinden in zijn werk.

Een interessant deel van de tentoonstelling is gewijd aan het religieus erfgoed van Spanje. Zijn kruisiging is bijzonder opmerkelijk. We zien hier namelijk niet, zoals in de kunstgeschiedenis gebruikelijk is, Jezus aan het kruis, met naast hem Maria en Johannes. We zien een daarvan afgeleid Spaans ritueel. Jezus is vervangen door een beeld van Christus aan het kruis. Dat beeld is, zoals in de Spaanse traditie al sinds de contrareformatie gebruikelijk is, hyperrealistisch. Het bloed gutst over het lichaam van de gekruisigde. Van de priester links kun je je afvragen of zijn gedachten wel bij het ritueel zijn. De andere aanwezigen vormen nauwelijks een groep. Het zijn losse individuen die elk op hun manier deel van de scène uitmaken.

Ook De kardinaal is geen doorsnee portret van een reële kardinaal. De afgebeelde persoon is een van Zuloaga’s favoriete modellen. Zijn ingevallen wangen en stoppelige baard stralen niet bepaald gezag en waardigheid uit. Hoewel je in eerste instantie denkt dat de kardinaal in een landschap zit, blijkt dat een illusie. Een gordijn en een tafeltje maken duidelijk dat we tegen een toneeldoek aankijken. Het hele tafereel is in scène gezet, als door een regisseur. Het schilderij grijpt duidelijk terug op een bekend werk van El Greco: Portret van Niño de Guevara. De inquisiteur is hier vervangen door een eenvoudige landarbeider. Een grappig detail is dat het brilletje dat El Greco’s kardinaal op de neus heeft, bij Zuloaga in de hand wordt gehouden. Wellicht is het schilderij een parodie op het werk van de zeventiende-eeuwse meester, maar waarschijnlijker is dat Zuloaga een eerbetoon wil brengen aan de door hem zeer bewonderde kunstenaar.

Voor wie nog mocht twijfelen aan de invloed van El Greco op de kunstenaar die in deze expositie centraal staat, moet maar eens goed kijken naar Der Anachoret (Der Einsiedler). Het slungelige, maniëristisch weergegeven lijf en de extatische blik van deze kluizenaar zou op een tentoonstelling van werk van El Greco niet misstaan.

In 1898 trok de schilder naar Segovia. Daar schiep hij veel van zijn belangrijkste werken: schilderijen van het karige rauwe landschap en zijn archetypische bewoners.

Naast de katholieke religie behoren ook de flamenco en het stierengevecht tot het Spaanse culturele erfgoed dat Zuloaga uitbeeldt. In Sevilla nam hij zelf deel aan stierengevechten. Misschien wel het meest indrukwekkende schilderij van deze tentoonstelling toont geen moedige toreador of jonge stierenvechter met veel bravoure. Het werk laat een vermoeide oude picador (een met lans uitgeruste hulp van de toreador) zien. De man rijdt op een mager paard. Ook het paard lijkt moe en zijn gang sjokkend. Beiden zitten onder het bloed. De achtergrond is duister en onheilspellend. De zaaltekst trekt een vergelijking met Don Quichotte en zijn paard Rosinante. De verslagen ruiter zou symbool staan voor de positie van Spanje, dat in 1898 de laatste van zijn koloniën, en daarmee zijn plek op het wereldtoneel, verloor.

[rotterdamvanalles]

Het Beursplein met het Beursgebouw vanuit het zuidwesten met rechts station Beurs, 1900.

Het Beursplein dankte zijn naam aan het oude beursgebouw alhier. Op 9 februari 1635 besloot de vroedschap de vismarkt op het oosteinde van de Noordblaak tot beursgebouw in te richten ter vervanging van de oude Beurs aan het Haringvliet. In de jaren 1722-1736 werd ze verbouwd naar een ontwerp van de beroemde schilder en bouwmeester ridder Adriaan van der Werff (1659-1722). Ze zou ruim twee eeuwen het commerciële centrum van de stad vormen. In het begin van de negentiende eeuw werd de binnenplaats van de Beurs overdekt met een gietijzeren koepeldak.

Na de voltooiing van de Beurs in 1736 werd de oude Gapersbrug over de Blaak vervangen door een nieuwe brug. In 1826 werd deze gesloopt. Hiervoor in de plaats kwam een breed overwelfd brugplein, dat beursbrug en later Koninginnebrug heette. Het pleintje aan de voorzijde van het beursgebouwkreeg de naam Beursplein. Toen door de aanleg van het spoorwegviaduct en de bouw van het Beursstation de brug in 1872 werd afgebroken, ontstond op deze plaats een groot plein dat onder de naam Beursplein bekend werd. Het plein kwam in het begin ook voor onder de naam Dam. De Beurssteeg lag achter het beursgebouw en liep van de Vissersdijk naar het Beursplein. De Beurs werd verwoest tijdens het bombardement van 14 mei 1940. Bij besluit B. 30 juni 1942 zijn de namen Beursplein en Beurssteeg ingetrokken.

De prentbriefkaart komt uit het Stadsarchief Rotterdam. De informatie komt eveneens uit het Stadsarchief Rotterdam.

[ilovetheater-nl]

Eiffel: een indrukwekkend staaltje musical

Recensie: Mariska Oosterhuis Foto’s: Robin Swiers Maandagavond 25 november is de nieuwe Nederlandse musical Eiffel in première gegaan. In een vrijwel uitverkochte zaal werden we door de cast meegenomen naar het Parijs van eind negentiende eeuw. In anderhalf uur maken we kennis met de ingenieur Gustave Eiffel die er op gebrand is om de stad een icoon van liefde na te laten, voor zijn familie en…

[vanfransebodem]

Ontdek de tentoonstelling LIBERTÉ! in het Dordrechts Museum

Vanaf 19 oktober 2024 tot en met 23 maart 2025 is er in het Dordrechts Museum de tentoonstelling LIBERTÉ! Ary Scheffer & de Franse Romantiek te zien. Ary Scheffer, een geboren Dordtenaar, was in zijn tijd een beroemde schilder en trok naar Parijs. Het roerige Parijs in de eerste helft van de negentiende eeuw, was een tijd vol politieke onrust en culturele bloei. Kunstenaars als Eugène Delacroix…

[bartwatching]

Gestart met “De wolf in de lage landen” uit de collectie @centreceramique Actueler dan ooit! Wandelende wolven door woonwijken, pootafdrukken in de polder, welpen op de Veluwe – voor de meeste mensen is het een beeld dat moet wennen. Toch is de wolf verre van een vreemde in de Lage Landen. Zo zwierven wolven al omstreeks 1230 door Drenthe, tonen premiebetalingen in Brugge de aanwezigheid in de Vlaamse kuststreek rond het jaar 1400, was er aan het einde van de zestiende eeuw in een brede door oorlog getroffen landstreek van Duinkerke tot Twente sprake van een ware wolvenplaag en vielen er aan het begin van de negentiende eeuw nog jonge slachtoffers in de omgeving van Roermond.

De geschiedenis van de wolf in de Lage Landen vertelt van periodes van vreedzaam samenleven met een intelligent en sociaal dier, maar ook van schade aan de veestapel en de vele inspanningen om de wolf te verdelgen. Van simpele strikken, wolfshonden en vallen tot grootscheepse drijfjachten waarvoor honderden inwoners werden opgetrommeld om dagen achtereen de bossen uit te kammen. Er werden premies uitgeloofd ter hoogte van een jaarsalaris en vergiftigde kadavers werden ingezet om het roofdier te lokken en uit te roeien.

De wolf in de Lage Landen. Een historisch overzicht is het resultaat van meer dan dertig jaar archiefonderzoek. Het vormt de eerste volledige geschiedenis van de wolf in Nederland en België op basis van oorspronkelijk bronnenmateriaal. Ooggetuigenverslagen tonen de wolf zoals deze vanaf de middeleeuwen al werd waargenomen en processtukken, jachtboeken en toponiemen maken het mogelijk het spoor van de wolf eeuwenlang te blijven volgen.

[twafordizzy]

Boontjes Zwarte Hand is geschiedenis schrijven zoals alleen Boon dat kan

Een indruk van het negentiende eeuwse Aalst; bron beeld: letterenhuis.be Vlaming Louis Paul Boon (1912-1979) had de Nobelprijs moeten krijgen. Met boeken als Pieter Deans, Zomer te Ter-Muren en De Kapellekensbaan schreef hij geschiedenis zoals alleen Boontje, zoals hij liefkozend werd genoemd, dat kon. Boon had een voorliefde voor het schrijven van verhalen waarin duidelijk werd dat de…

[peterpijls1965]

Een Hiroshige voor de bakker

Houtblokprent ´Green House´ door Harunbo (1724-1770). Het betreft een shunga, Japans voor erotische kunst. De meeste shunga zijn ukiyo-e, doorgaans uitgevoerd als blokdruk. Letterlijk vertaald betekent shunga ´beeld van de lente´. Lees ´lente´ als eufemisme voor seks.

Aan een Amsterdamse gracht ligt Van Hier Tot Tokio, dat in ieder geval vroeger shunga verkocht. Tot m´n verbazing lagen ze niet onder glas, maar verspreid door de hele zaak op kasten en tafels, een makkelijke prooi voor dieven.

Erg kostbaar kunnen deze prenten niet geweest zijn, en dat is begrijpelijk, omdat het blokdrukken van hout waren die een hoge oplage konden genereren.

In de Meiji-tijd, zeg eind negentiende eeuw, kon een middenstander in Japan zich een originele Hokusai of Hiroshige veroorloven. Ook die kunstenaars konden hun prenten in grote hoeveelheden verkopen door de blokdruktechniek.

In Van Hier Tot Tokyo kocht ik ooit een stenen watervont voor in de zentuin. Het was loodzwaar, en het werd door mijn ex-vrouw wel eens weggerold uit de hoek waar ik het een geschikte plek had toebedacht. Volgens haar was die plek niet fēng shuǐ.

#hokusai

[havenpoort]

De Landschapsstijl van Zocher

David Zocher is de naam die de familie het meeste bekendheid heeft gegeven. Opgeleid in Frankrijk aan het Ecole des beaux Arts in Parijs kwam hij terug in Nederland. Zijn eerste opdracht was het afmaken van het werk van zijn vader aan het landschapspark van Soestdijk  in opdracht van Koning Willem I.

Hij vestigde zich in 1817 in Haarlem en daar bekommerde hij zich om de vervallen kwekerij Rozenhagen bij de Kloppersingel die hij had geerfd.

Beurs van Zocher

De meeste gebouwen die Zocher ontwierp zijn neoclassicistisch. De Franse Academie waaraan hij zijn opleiding volgde, had een voorkeur voor deze stijl. De stijl is te herkennen aan een eenvoudige en symmetrische indeling, die een contrast vormde met het drukke classicisme van de achttiende eeuw.

De stijl paste uitstekend bij de landschapsparken die Zocher aanlegde, omdat de witte, sobere gebouwen helder afstaken tegen de omringende beplanting. Verder had Zocher een voorliefde voor de neogotiek en de chaletstijl, die in een groot deel van de negentiende eeuw vooral populair waren voor kleine huizen en tuingebouwen.

Zijn beroemdste gebouw was de Beurs van Zocher in Amsterdam. Dit beursgebouw dat op de hoek van de Dam en het Damrak heeft gestaan hadt veel weg had van een Griekse tempel, werd in 1845 voltooid en op 10 september door koning Willem II geopend.

In 1903 werd dit beursgebouw afgebroken, omdat het te klein was geworden. Het werd vervangen door de Beurs van Berlage. Op de plaats van de afgebroken beurs staat nu het warenhuis De Bijenkorf.

Landschapsstijl

De Zochers ontwierpen in de landschapsstijl. De oudste parken, van Zocher sr, zijn in de vroege stijl ontworpen, vervolgens zijn de meeste parken in de late stijl ontworpen. De jongste parken, van de hand van Louis Paul, zijn beïnvloed door de gemengde stijl, waarbij de landschapsstijl werd gecombineerd met een meer strakke, geometrische stijl.

Jan David jr is één van de belangrijkste en meest productieve vertegenwoordigers van de late landschapsstijl in Nederland. Hij was stijlvast, maar niet om een theoretische reden; hij was een praktische doener. Zijn doel was om een mooi resultaat te bereiken, niet zozeer om de letters van de stijlwet te volgen.

In de ontwerpen werd ernaar gestreefd om een 'arcadisch', dat wil zeggen landelijk en idyllisch, landschap te scheppen. Het moest er natuurlijk uit zien; alsof de hand van de mens er niet was geweest. In werkelijkheid heeft de ontwerper over ieder detail nagedacht.

Het contrast tussen open weiden en gesloten bosjes, tussen licht en donker, tussen beslotenheid en vergezichten behoorde tot de kernkwaliteiten van de parken. Ook bij kleine parken werd hiernaar gestreefd. Het ideaal was stilte en harmonie.

Bij de vroege landschapsstijl, die populair was van ongeveer 1750 tot 1815, werd dit bereikt met kronkelpaadjes, kunstmatig opgeworpen heuvels, vijvers met eilandjes en hier en daar een waterval.

Als sierelementen waren er follies (gebouwtjes voor vermaak), zoals ruïnes, hermitages (grotten waarin een kluizenaar 'leefde'), Turkse tenten en Chinese tuinkoepeltjes. In de ontwerpen van Zocher sr speelde het ontwerp van de paden een dominante rol.

Hij tekende ze met een passer in, waardoor cirkelvormige patronen ontstonden. Een voorbeeld is zijn ontwerp voor het Bosch van Wijckerslooth te Oegstgeest uit 1806. Dit wandelbos maakte hij in opdracht van eigenaresse Anna Margaretha van Royen. Het bos zat vol met kronkelende paden en slingerende vijvers.

Ontwerp van Zocher sr voor het Bosch van Wijckerslooth te Oegstgeest (Collectie Gemeentearchief Oegstgeest)

Ook het ontwerp voor het Haagsche Bos uit 1809 heeft strakke, rond vormgegeven paden.

Het hertenhuis van Vreugd en Rust, een ontwerp van Zocher jr op een foto uit 1866 (Collectie Haags Gemeentearchief)

Het ontwerp van J.D. Zocher sr voor het Haagsche Bos uit 1809 (Collectie Haags Gemeentearchief)

Late landschapsstijl

De late landschapsstijl, populair van 1815 tot 1870, kende veel meer 'lange lijnen' met weidse doorzichten en grote gebaren met langgerekte, slingerende vijvers. Ook hier zijn hoogteverschillen aangebracht en er stroomden natuurlijk ogende beken. De nadruk lag op fraaie uitzichten over een vijver of een weide. In tegenstelling tot de vroege stijl van sr, waar weiden vooral voor de sier aanwezig waren, waren de weiden bij jr voor vee en herten. Op deze manier wilde hij een landelijk, pastoraal gevoel oproepen.

Tussen weiden en park stonden onzichtbare hekken: in plaats van hekken zijn er greppels en andere hoogteverschillen aangebracht waardoor het vee niet uit de weide kan. Omdat dit vanaf een afstand niet te zien is, lijkt het landschap ononderbroken door te lopen. Als een wandelaar de greppel ontdekt, zegt hij 'aha, nu begrijp ik het'. Daarom worden deze afscheidingen 'Aha’s' of 'ha-ha’s' genoemd.

Voorlinden te Wassenaar is een voorbeeld hiervan. Zocher jr liet voor het huis een grote weide voor grazend vee aanleggen. Zo was het huis vanaf allerlei plekken goed zichtbaar. De weide en het gazon voor het huis leken in elkaar over te vloeien. Toch waren weide en gazon gescheiden; in dit geval door een vijver. Zo kon het vee niet bij het huis zonder dat er een hek geplaatst hoeft te worden.

Voorlinden in Wassenaar op een prent van P.J. Lutgers uit 1856 (Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Vlak voor het dienstgebouw (links) was een grote heesterpartij geplant. Deze heesters zorgden ervoor dat het bijgebouw grotendeels uit het zicht bleef. Zo lag de nadruk op het hoofdhuis en sprongen ‘lelijke’ dienstgebouwen niet in het oog.

Bij de late stijl werden minder pittoresque gebouwtjes dan bij de vroege stijl toegepast. De meeste bouwwerken hadden een functie binnen de buitenplaats en binnen het parkontwerp, zoals bruggen, dierenverblijven en tuinmeubilair.

Een neoklassieke of neogotische stijl werd geprefereerd; later werd ook de Zwitserse chaletstijl populair en kwam het Japonisme op. In de ontwerpen van Zocher jr  zijn vooral de vergezichten en de vrije vormgeving typerend. Zijn parken ogen groter en ruimer dan ze in werkelijkheid zijn, ook omdat hij goed gebruik maakt van het landschap om de parken heen. Dit heet 'borrowed landscape': de omgeving wordt als het ware geleend, gebruikt, om zo mooie en zo bijzonder mogelijke uitzichten te realiseren.

Figuurtjesleggerij

De nadruk op de grote lijnen kwam ook tot uitdrukking in het beplantingsplan. Jr. hield zich weinig bezig met bloembeplantingen; hij vond ze zelfs overbodig. Hij streefde naar een natuurlijk ogende aanleg en bloemperken vond hij daarin niet wenselijk. Bloemperken inrichten noemde hij denigrerend 'figuurtjesleggerij' en 'mozaïekwerk'. Hij vond het patroon van een perk 'geschikt voor vloertegels', maar niet voor levende planten.

Opdrachtgevers en hun tuinbazen vulden bloemenperken doorgaans zelf in, net als boomgaarden en moestuinen. Deze functionele onderdelen werden als noodzakelijk kwaad beschouwd. Daarom bemoeide Zocher jr. zich daar niet mee. Hij legde zijn paden er simpelweg omheen en liet de inrichting over aan de tuinbaas.

Zijn zoon Louis deelde zijn mening. Van hem is de uitspraak bekend: "Als ik dat geknoei maar niet in mijn eigen tuin hoef te hebben." De Zochers vonden bloemen en kleuren overigens wel belangrijk, maar zochten dat vooral in bloemdragende heesters en bomen, zoals azalea’s en tulpenbomen.

Ook met tuinsieraden, zoals beelden en siervazen, hadden de Zochers zich niet veel mee op; die keuze werd eveneens aan de eigenaars en de tuinbazen overgelaten. Karels stijl was vergelijkbaar met die van zijn broer en jongere neef, maar hij had veel meer aandacht voor bloemperken en hield zich wèl bezig met het ontwerp van moestuinen.

Detail van de kaart die J.D. Zocher jr en zijn zoon L.P. in 1854 maakten voor Kasteel Keukenhof. Hoewel in het park de bloembollen nu de hoofdrol spelen is de parkaanleg van de Zochers nog steeds aanwezig. (Collectie Stichting Graaf Carel van Lynden)

Kleurrijk en natuurlijk

De hoofdopzet van Zocher jr’s parken is doorgaans vergelijkbaar, ongeacht de omvang of vorm van het park. Grote waterpartijen zijn een van de belangrijkste sfeerbepalers van een park. De slingervijver is steevast een centraal element, dat de rondwandeling door het park in hoge mate – meer dan de paden – bepaalt. De oevers zijn strak en glooiend. Grote bomen spiegelen in het water; de spiegelfunctie van waterpartijen is een belangrijk aspect van een Zocherpark.

Er zijn veel verschillende soorten bomen. Zo is met een grote verscheidenheid aan kleuren, groottes en vormen een schilderachtig geheel gemaakt, dat er in ieder seizoen anders uitziet. Het is deze verscheidenheid waar de Zochers naar streefden, want dit was ‘net als de natuur’. Zo werden heesters ook niet naar soort of kleur geplant, maar gemengd; het kleurrijke resultaat werd beschouwd als natuurlijk. De Zochers, praktisch ingesteld, hadden ook geen collectievorming, zoals een arboretum of pinetum, voor ogen: hun doel was om een ‘smaakvol en artistiek’ park te maken dat de opdrachtgever zou behagen.

Gras: maai niet te vaak

De grasvelden in Zocherparken zijn niet bedoeld als strak gemaaide gazons. In de tijd van de Zochers werden grasvelden slechts een paar keer per jaar gemaaid. Dat zorgde voor veel weidebloemen en bolgewassen, zoals blue bells, konden zich goed vermeerderen. Daarom is het belangrijk om hiermee vandaag de dag rekening te houden door niet te vaak te maaien. Zo wordt het beeld dat de Zochers voor ogen hadden behouden. Niet alleen is dit belangrijk voor het beeld en de historie, maar ook is het bloemrijke gras dat zo ontstaat ecologisch van grote waarde.

Andere veel voorkomende ontwerpmotieven zijn een markant hoogteverschil, een solitaire boom op een driesprong en een wandeling om een ronde weide. Niet zelden had een heuvel ook een praktisch nut: als uitzichtpunt, maar bijvoorbeeld ook als ijskelder. Voor de beleving van deze bijzondere punten was er een verdichting in het aantal paden in de nabijheid van die plekken. De paden waren altijd van gravel of van zand.

Ook op De Horsten in Wassenaar is de hand van Zocher jr. zichtbaar. Hij ontwierp in 1840 het park Raaphorst in opdracht van prins Frederik. Je herkent Zocher aan het slingerende pad dat langs open weiden, vrijstaande bomen, boomgroepen en bosjes voert. De overgang tussen gras en beplanting is strak, net als de overgang tussen het gras en het pad.

De Horsten in Wassenaar. Deze foto is in 1872 vanaf de Seringenberg genomen. (Collectie Gemeentearchief Wassenaar)

Parken bij buitenplaatsen

In de 19de eeuw lieten veel buitenplaats eigenaren parken in landschapsstijl aanleggen. Deze parken waren bedoeld om te genieten van de natuur door te wandelen, te vissen en te spelevaren. De Zochers legden vaak een of meer eilanden in een waterpartij, die met een bootje of een pontje bereikt konden worden. Veel oudere buitenplaatsen hadden al, soms eeuwenoude, parken. Doorgaans werd, afhankelijk van de wens van de opdrachtgever, helemaal opnieuw begonnen; soms werden de bestaande paden, bomen en vijvers als uitgangspunt genomen.

De Zochers begonnen bij voorkeur helemaal opnieuw. Terwijl sr in enkele gevallen bestaande bomenlanen in zijn nieuwe ontwerp opnam, vernieuwde jr vrijwel altijd het gehele stelsel van wegen en paden. Hij gebruikte daarvoor wel bestaande elementen. Zo werden bestaande watergangen, zoals een 'grand canal' of een ronde visvijver, vergraven tot slingervijver. Omdat deze waterpartijen meestal in de as van het huis aangelegd waren, liggen de slingervijvers ook vaak in een zichtas van het huis. Ook de rechte sloten langs de parken werden vergraven tot slingersloten. De sloten en vijvers verbeelden beken en rivieren die meanderen door het idyllische landschap van de Zochers.

Gebouwen op de buitenplaats

Hoe belangrijk de buitenruimte ook was, op een buitenplaats vormde het huis natuurlijk het belangrijkste element. Veel parken werden aangelegd bij bestaande huizen en dienstgebouwen. Zocher sr hield meer dan jr rekening met de bestaande bebouwing, maar bij beide stond het huis in het park centraal. Het was via zichtlijnen op verschillende plekken zichtbaar en ook andersom vanuit het huis naar het park waren er zichtlijnen naar belangrijke plekken in het park.

Dienstgebouwen, tuinmuren en boerderijen werden slechts zelden in die zichtlijnen opgenomen. Ze werden uit het zicht gehaald door beplanting. Zocher jr ontwierp zelf ook bouwwerken in de parken, zoals hekken, priëlen en bruggen, doorgaans in klassieke stijl, soms in neogotische of rustieke stijl. Zijn ideaal was dat alle elementen van park en gebouwde onderdelen een eenheid vormden en geheel op elkaar afgestemd waren.

Het ontwerp van de portierswoning van De Paauw te Wassenaar, aquarel uit circa 1840. De woning is er nog steeds (Collectie Gemeentearchief Wassenaar)

Stadswallen worden parken

In de 19de eeuw verloren de stadswallen hun verdedigingsfunctie; in 1874 werd in de Vestingwet bepaald welke vestingwerken konden worden ontmanteld. Tegelijk werd meer en meer erkend dat hygiëne in de stad, waaronder frisse lucht, van groot belang was voor de volksgezondheid. Dit werd in de Woningwet van 1901 vastgelegd. Hierin werd ook de aanwezigheid van groen bepaald.

Dit bracht twee nieuwe functies van 'de wallen' met zich mee: de voormalige bolwerken werden ingericht als wandelpark en als begraafplaatsen. Hiermee kwam het wandelen in de gezonde lucht voor de stadsbewoner op loopafstand. De Zochers ontwierpen zowel parken als begraafplaatsen, zoals Akendam te Haarlem in 1828 en Soestbergen in Utrecht in 1830. De begraafplaats Soestbergen werd nadrukkelijk ook bedoeld als wandelpark.

Vredenoord in Den Haag is een typerend Zocherpark (Foto Peter Verhoeff, 2016)

25-02-2024

[joostjongepier]

Wat?   Ringwood, a Brocklesby Foxhound (1792) door George Stubbs, A Dog lying on a Ledge (midden 17e eeuw) door onbekende kunstenaar, Laying down the Law or Trial by Jury (ca. 1840) door Edwin Landseer, Dog of the Havana Breed (1768) door Jean-Jacqes Bachelier, Portrait of Fanny, a favourite dog (1822) door James Ward, Hector, Nero, and Dash with the Parrot, Lory (1838) door Edwin Landseer, Podge (1850) door Koningin Victoria, Head of a Dachshund (1840) door Prins Albert, Pluto (1988) en Pluto’s grave (2003) door Lucian Freud en Dog Painting 30 (1995) door David Hockney

Waar?   Tentoonstelling Faithful and Fearless – Portraits of Dogs in de Walllace Collection, Londen

Wanneer?   8 augustus 2023

Vandaag bezoek ik een portrettententoonstelling in de Wallace Collection. Het is niet de eerste keer dat ik een expositie met portretten bezoek, maar deze keer is tóch anders: dit zijn namelijk allemaal portretten van honden.

Het schilderen van hondenportretten werd in Groot-Brittannië populair in de achttiende eeuw. Aristocraten kregen door de jacht een nauwe band met hun honden en ze waren rijk genoeg om hun viervoeters op canvas te laten vereeuwigen. De grootmeester op dit gebied was George Stubbs. Het Mauritshuis wijdde in 2020 een tentoonstelling aan de paardenportretten van deze schilder. Stubbs bestudeerde de anatomie van de door hem geschilderde dieren nauwkeurig en gaf hen weer met individuele kenmerken. Er zijn van deze kunstenaar vijftien hondenportretten bekend. Ringwood was een Brocklesby Foxhound in bezit van de eerste Baron Yarborough. Het was een top fokhond. Het gewas rechts is vingerhoedskruid. De Engelse naam Foxhood verwijst naar de naam van het ras.

Niet alleen aristocratische honden werden vereeuwigd. A Dog lying on a Ledge is een anoniem werk uit het midden van de zeventiende eeuw. Het toont een doodgewone straathond, maar wel uitstekend geschilderd. De belichting laat het dier prachtig uitkomen tegen de donkere achtergrond.

In de negentiende eeuw schilderde Edwin Landseer allegorische voorstellingen van honden. Een fraai voorbeeld is Laying down the Law or Trial by Jury. Een poedel als rechter spot met de pruiken en gewaden die rechters droegen. Het schilderij is een satire op de ouderwetse juridische procedures in de negentiende eeuw.

Ook van schoothondjes werden schilderijen vervaardigd, Zoals Bachelier’s Dog of the Havana Breed. Het beestje vertoont antropomorfe trekken. Hij kijkt schuldig uit zijn ogen, wetend dat hij ondeugend is geweest.

Bij de schoothondjes kom ik ook een bekende tegen. Afgelopen zondag was ik in Soane’s Museum en zag daar een portret van zijn vrouw Eliza met een hondje op haar schoot. Van datzelfde hondje, Fanny, hangt hier een portret door James Ward. Toen Eliza was overleden ontstond er een sterke band tussen Soane  en Fanny. Na haar dood bouwde hij een grafmonument voor haar en gaf de schilder Ward opdracht tot het maken van dit portret.

De band van het Britse koninklijk huis met honden is bekend. Vooral koningin Victoria was een fervent hondenliefhebster. De schilder Edwin Landseer, met wie zij een uitstekende relatie had, schilderde haar favoriete huisdieren: Dash, Hector en Nero samen met de papegaai Lory. Victoria en Albert waren zelf ook actief als kunstenaar en maakten waterverfschilderijen en etsen van hun honden, zoals Podge (potlood en waterverf door Victoria) en Head of a Dachshund  (ets door Albert).

Lucien Freud schilderde de geadopteerde hond Pluto meerdere keren en na diens dood schilderde hij zelfs zijn graf. En ook David Hockney schilderde zijn honden Stanley en Boodgie veelvuldig.

[rotterdamvanalles]

Buitenplaats Dijkzigt, het woonhuis van de familie Hoboken aan de Westzeedijk, 1922. Hier vind je nu het Natuurhistorisch Museum.

Anthony van Hoboken (Rotterdam, 4 november 1756 - Rotterdam, 14 januari 1850) was een van de grootste Nederlandse reders.

Toen de VOC in 1799 failliet ging nam Anthony van Hoboken een groot deel van de Nederlandse zeilvaart over, met name naar Nederlands-Indië. Van Hobokens handelshuis was vermaard wegens diens op eigen werf "Rotterdams Welvaren" aan het Boerengat gebouwde barken en fregatten die van zeer hoge kwaliteit waren.

Anthony van Hoboken is in de loop van zijn leven heer van de heerlijkheden Rhoon, Pendrecht en Cortgene geworden. In 1811 kocht hij aan de Oostzeedijk de buitenplaats Dijk- en Maaszigt. Het bestond uit een classicistisch herenhuis met 'coupel', een aantal bijgebouwen en een in landschapsstijl aangelegde tuin met 'een orangehuijs, springend grotwerk en een goudvischkom'. Midden negentiende eeuw werd dit buiten opgegeven en afgebroken. Aan de Westzeedijk werd een nieuwe buitenplaats gerealiseerd met een nieuwe herenhuis, Villa Dijkzigt. Rond het huis lag een oorspronkelijk door J.D. Zocher jr. ontworpen park in landschappelijke stijl, met vijvers, lanen, hertenkamp en moestuin. Het totale landgoed, het Land van Hoboken, besloeg 56 hectare waarvan zo'n 51 hectare polderweide. Het woonhuis biedt tegenwoordig onderdak aan het Natuurhistorisch Museum Rotterdam.

De foto komt uit de fotocollectie van het Stadsarchief Rotterdam. De informatie komt van Wikipedia.

[lapenseedehors]

"Tegen deze achtergrond wordt begrijpelijk hoe belangrijk de seks is geworden als inzet van de politiek. Ze is immers het scharnierpunt van de twee assen waarlangs zich de hele politieke technologie van het leven heeft ontwikkeld. Enerzijds resorteert ze onder de disciplines van het lichaam: dressuur, intensivering en verdeling van de krachten, aangepaste en zuinige energiehuishouding. Anderzijds resorteert ze, door al haar effecten op ruimere schaal, onder de bevolkingsregulatie. In beide registers voegt zij zich gelijktijdig in: zij geeft aanleiding tot minutieuze vormen van toezicht, tot permanente controle, tot angstvallig gedetailleerde ruimtelijke inrichtingen, tot eindeloze medische en psychologische onderzoeken, tot een hele micromacht over het lichaam. Maar ook leidt ze tot metingen op massaschaal, tot statistische schattingen en tot ingrepen in het maatschappelijke lichaam als geheel of in groepen in hun totaliteit. De seks is de toegang zowel tot het leven van het lichaam als tot het leven van de soort. Ze dient als matrix van de disciplines én als regulatiebeginsel. Om die reden heeft men in de negentiende eeuw de seksualiteit nageplozen tot in het kleinste detail van het individuele bestaan; ze wordt opgespoord in het gedrag, nagejaagd in de dromen; men vermoedt haar in de geringste dwaasheden en volgt haar spoor terug tot in de vroegste kinderjaren; zij wordt het geheimschrift van de individualiteit, datgene waardoor deze zowel geanalyseerd als gedresseerd kan worden. Maar we zien ook hoe ze het thema wordt van politieke operaties, van economische interventies (door stimulering of afremming van de voortplanting), van ideologische campagnes om moraal of verantwoordelijkheidsbesef in te prenten: men verheft haar tot maatstaf voor de kracht van een maatschappij, die zowel haar politieke energie als haar biologische kracht aangeeft. Tussen de twee polen van deze technologie van de seks ontvouwt zich een hele waaier van uiteenlopende tactieken, die in wisselende verhoudingen de doelstelling van de discipline van het lichaam combineren met die van de bevolkingsregulatie."

— De wil tot weten p.143-144, Michel Foucault

[rcvandenboogaard]

Huwelijksnacht in de negentiende eeuw: 'Eindelijk alleen!'

Eindelijk waren alle feestelijkheden en plechtigheden achter de rug: het huwelijk was voltrokken op het stadhuis, en verder ingezegend in de kerk, het banket en eventueel het bal waren achter de rug. De kersverse echtelieden, die als het goed was niet eerder lichamelijke omgang met elkaar hadden gehad, konden zich eindelijk overgeven aan wat per slot van rekening de kern van het huwelijk heette:…